Prof. Dr. Selva Demiralp
Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi
Enflasyonu düşürmek maliyetsiz değil. 2023 yılı bir yandan enflasyonun düştüğü öteki yandan da bu faturanın ödendiği bir yıl olacak.
Gelişmiş ülkelerin sene içerisinde resesyon yaşamaları bekleniyor. Bu bedele karşın kelam konusu ülkelerin ağız birliği yapmışçasına faiz artışlarına ve enflasyonla gayrete devam sinyali vermeleri enflasyonun maliyetinden daha çok çekindiklerini gösteriyor.
Faiz indirimleri enflasyonu düşürecek mi?
2021 yılının son çeyreğinden itibaren seçtiği siyaset adımları ile dünyanın geri kalanından önemli olarak ayrışan Türkiye, bir yılın sonunda elde ettiği sonuçlarla da dünyanın geri kalanından ayrıştı. Sene içinde yüzde 85 ile tepe yapan manşet enflasyonun 2022 yılını yüzde 70’li düzeylerde bitirmesi bekleniyor. 2023 yılında ise baz tesiri, kredilerdeki sıkılaşma, Avrupa’da beklenen yavaşlama, emtia fiyatlarındaki düşüş ile birlikte enflasyonun lakin yüzde 40’lı düzeylere düşmesi mümkün görünüyor.
Enflasyondaki düşüş faiz indirimlerinin sayesinde değil kısmen teknik sebeplerden, kısmen dışarıdaki gelişmelerden, kısmen de faiz indirimlerinin yarattığı riskleri azaltmak için devreye sokulan önlemlerden kaynaklanacak.
Ödenen bedele değdi mi?
Küresel enflasyonist baskılara karşı dünyanın geri kalanı faiz artırırken Türkiye faizleri indirme tercihi yaptı. Faiz indirimlerinin münasebeti sene başında “büyüme + dezenflasyon” olarak tanımlandı. Faiz indirimlerinin bir yandan düşük kur sayesinde ihracatı artıracağı, başka taraftan ihracattaki artışın TL’yi güçlendirerek kurdan gelen enflasyonist baskıyı bertaraf edeceği öngörüldü.
Senenin ortasında enflasyon yüzde 80’li düzeylere yaklaşıp düşük faiz siyaseti ile enflasyonun düşürülemeyeceği net bir formda ortaya çıkınca ise emelin “enflasyona büyüme” olduğu, yani büyüme maksadı ile enflasyona katlanıldığı söylendi.
Enflasyonla büyüme mümkün mü?
Büyümeyi hepimiz istiyoruz. Lakin enflasyon değerine büyüyebildik mi, enflasyon değerine işsizlikte düşüş sağlayabildik mi sorularına yanıt aramak lazım.
2022 yılı içinde enflasyon 65 puan arttı. İşsizlik ise yaklaşık 1 puan düştü. 2022 üçüncü çeyreği itibariyle büyüme yüzde 3.9 gelirken işgücünün gayrisafi katma bedel içindeki hissesi bir evvelki sene tıpkı çeyreğe nazaran yüzde 29’dan yüzde 26’ya düştü. Bu durumda oturup düşünmekte yarar var. İşsizliği bir puan düşürebilmek uğruna toplumun büyük çoğunluğunu (ve en çok da sabit gelir kesimlerini) yoksullaştırmak hakikat bir siyaset mıydı? İşsizliği düşürmenin daha maliyetsiz bir yolu yok mudur?
İşsizliği düşürmenin yolu sürdürülebilir büyüme olduğuna nazaran ve sürdürülebilir büyümenin yolu da fiyat istikrarından geçtiğine nazaran “enflasyonla büyüme” biçiminde bir modelin karşılığı maalesef yok. Kısa vadede mümkün üzere görünse de uzun vadede biriken enflasyonist baskılar dönüp dolaşıp büyümeyi ve istihdamı olumsuz etkiliyor. Zira enflasyon bir yandan alım gücünü düşürürken bir yandan yatırım iştahını körelterek talebi dizginliyor. Tıpkı 2022 ikinci yarısında gördüğümüz yavaşlama üzere.
Dünyanın geri kalanında tam da bu sebepten dolayı enflasyonla çaba birincil öncelik addediliyor. Zira enflasyonun getirdiği maliyetin enflasyonla çabanın getirdiği maliyetten daha düşük olduğu biliniyor.
Seçim sonrası devralınacak iktisat ve alternatif senaryolar
2023 yılının birinci yarısı “enflasyonla büyüme” siyasetlerinin sürdürülmeye çalışıldığı, seçim arifesinde talebin desteklenip altta yatan kırılganlıkların devam ettiği bir süreç olacak. Yeni dayanak programlarının yarattığı kırılganlıklar ek tedbirler ve düzenlemeler ile bertaraf edilmeye çalışılacak.
Hepimizin merak ettiği soru iktisat siyasetlerinin seçim sonrası periyotta nasıl bir seyir izleyeceği sorusu.
Eğer seçim sonrasında hükümet değişikliği olmazsa iktisat siyasetlerinde ani bir değişiklik olmayacaktır. O noktada soru mevcut kaidelerin nereye kadar sürdürülebileceği sorusu. Bu soruyu cevaplayabilmek güç. Mevcut siyasetlerin sürdürülebilmesi kurdaki baskıları tutabilmeye dayalı ki bu vakte kadar bunu mümkün kılan dışarıdan alınan borçlar ya da borçların ötelenmesi idi. Bu sistemin uzun vadede sürdürülemeyeceğini ve risklerin de giderek artmakta olduğunu söyleyebiliyoruz. Borç alamadığımız noktada klâsik siyasetlere er ya da geç dönüş kaçınılmaz olacaktır. Ancak o dönüş noktasının tarihini verebilmek çok güç. Eğer mevcut siyasetler 2023 yılında sürdürülebilirse 2022’de başlayan ivme kaybının devam etmesi ve yılın yüzde 3-4 civarında bir büyüme sayısı ile sonuçlanması mümkün olabilir.
Hükümet değişikliği olursa o vakit klasik siyasetlere derhal dönülecektir. Faizlerde bir artış kaçınılmaz olmakla birlikte çok yüklü bir artış iktisatta ani bir yavaşlama riski ve bir dizi kırılganlığı beraberinde getireceği için “güçlü lakin kademeli” faiz artışları ile enflasyon beklentileri çıpanalacaktır. Bu senaryoda 2023 büyümesi yüzde 3’ün altına düşebilir. Fakat gerçek para ve maliye siyasetleri bütünü ile ileriye yönelik büyümenin süratli ve güçlü geleceğini, sermaye girişlerinin ve yatırım iştahının artacağını, merkez bankası rezervlerinin tekrar yerine konmaya başlayacağını söyleyebiliriz.
Ekonomik açıdan çok güç bir yılı geride bıraktık. Geleneksel siyasetlere geçerken bu yıldan miras kalan ve derinleşen risk ve kırılganlıkları gözetmek gerekecek. Bu durum ister istemez düzgünleşme sürecinde sürat kaybı yaratacak. Fakat önümüzde kara bulutlar yok. Yaşadığımız sıkıntıların altında yatan sebepler belirli ve bu sebeplerin tahlilleri de mevcut. Yanlışsız siyasetler bütünü ile ödenecek maliyetleri azaltmak ve süratli bir toparlanma sürecine girmek de mümkün.
Türkiye daha evvel de ekonomik krizler yaşadı, ve yanlışsız siyasetlerle bu krizlerden çıkmayı becerdi. Tekrar becerecektir.
Yeni Yıla Mevlana’nın en sevdiğim kelamlarından biri ile girelim: “Ümitsizlik semtine gitme, ümitler var. Karanlığa hakikat gitme, güneşler var”