Seray Şahinler – İstiklal şairimiz Mehmet Âkif, 1925’te Mısır’a gitmiş ve 13 Ocak 1926’da Diyanet’in talebiyle Elmalılı Hamdi ile Kuran çevirisine başlamıştı. 1929’a kadar çeviri için çalışsa da metnin tamamını hiç yayımlamadı. Âkif’in o yıllarda Mısır’daki en yakın dostu Müderris İhsan Efendi idi. Vakitle hastalığı ilerleyen Âkif, Mısır’dan ayrılırken elindekileri uygunlaşırsa geri vermek, ölürse yakmak şartıyla İhsan Efendi’ye verdi. 1936’da ise vefat etti. İhsan Efendi baskılara karşın meali sır üzere sakladı. 1961’de vefat döşeğindeyken, 17 yaşındaki oğlu Ekmeleddin İhsanoğlu’nu çağırarak, “Ben ölünce oradaki defterleri yakacaksın” dedi. İhsan Bey’in vefatıyla vasiyet yerine getirildi ve Âkif’in meali, Ekmeleddin Bey ve dört kişi tarafından Mısır’da yakıldı. Ancak geride Âkif’e ilişkin bir defter daha vardı. İşte o defter yıllar sonra Ekmeleddin Bey’in keşfiyle ortaya çıktı. Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu, Fatma Şen ile birlikte Meal Defteri’ni birinci defa YKY’den çıkan “Âkif’ten Emanetler” kitabında anlattı. İhsanoğlu ile süreci konuştuk.
■Mehmet Âkif’in meal defteriyle ne vakit ve nasıl karşılaştınız?
Âkif’in babama bıraktığı, babamın bana ‘yakın’ dediği metinler, 1961 yılında babamın vefatından kısa mühlet sonra yok oldu. Bu defter o çekmecede yoktu, çok sonra ortaya çıktı. Bu defterin Kuran çevirisinin birinci müsveddesi olduğu anlaşılıyor.
Yıllar evvel Kahire’den İstanbul’a geldik. Ben oradan Ankara’ya, İngiltere’ye sonra Münih’e gittim, geldim. Sonrasında kütüphaneyi yine tanzime başladım, 15 bin ciltlik kısmı Bozok Üniversitesi’ne armağan ettim. İşte o düzenlemeleri yaparken bu türlü küçük bir defter çıktı. İnceledim, Fatiha, Bakara, Âl-i İmran müddetlerini gördüm. Tarihleri net bir formda yazılmıştı. Büyük bir heyecan yaşadım alışılmış. Bu defteri saklamanın hiçbir mânâsı yok. Ortaya çıkınca önemli halde etüt edilmesi gerekirdi. Meal defterini kamuya mal etmek istedim. Bu ortada iki çeviri çıktı, biri Mustafa Runyun Bey’in koleksiyonundan Diyanet’in sahip olduğu, Âkif mealinden Latin harflerine daktilo edilen metin; bir de Elmalı Hamdi Bey’e ilişkin metin. Elimizde üç metin var; bunları inceledik, uzun yılların tercümesiyle üç nüshayı kitapta bir arada verdik.
■Âkif Bey daha önce Sebîlürreşâd’da çeviri yapıyor ancak Diyanet’ten talep geldiğinde çeviriye çok sıcak bakmıyor. “Kuran’ı çeviri etmek için ya çok âlim ya çok bilgisiz olmak gerek” diyor.
Elbette din bilgisi, Kuran sevgisi kusursuz biri. Bilgisiz değil lakin âlim olarak dini ilimler, tefsir, hadis, fıkıh mevzularında bir medrese tahsili görmemiş. Çok mesai harcıyor; babama gelirmiş, metni gösterirmiş. “İhsan Efendi bu bu türlü mi, ne dersin” deyince babam da “Şöyle olsun hocam” dermiş. Bir hafta sonra gelir, “Geçen hafta bu türlü konuşmuştuk” deyip yenilerini anlatırmış. Gece-gündüz çalıştığı aşikâr.
■Peki neden mealin yayımlanmasına gönlü razı gelmemiş?
Bence iki sebebi var; birincisi o meşhur “Bunu yapmak için ya çok âlim ya çok bilgisiz olmak” niyeti. “Ben kimim ki Allah’ın kelâmını ona eşit formda yapayım” hissine sahip. “Sen aslında mânâsını mealen çeviri ediyorsun” diyen arkadaşlarıyla bu tereddüdü aşıyor. Daha sonra İstanbul’da Kuran’ın, ezanın Türkçe okunması üzere resmi kararlar gündeme gelince; kimi mescitlerde mühletlerin Türkçe çevirilerinin okunmaya başlamasıyla Âkif şaşırıyor. Bunun vebalinin kendisine döneceği korkusunu hissetmiş olabileceğini düşünüyorum.
■Bugünden yargılamak sıkıntı lakin, ‘keşke yakmasaydık’ dediniz mi hiç?
Her ne kadar konutun içinde Âkif’in anıları, sevgisi, şiirleri okunuyor olsa da 17 yaşındaki bir çocuk ne yapabilir, nasıl karar verebilir? Bugün olsa elbette farklı düşünürdüm, yapmazdım. Emaneti şimdi Âkif’in anısını seven, sayan Türk milletine sunmuş oluyorum.
Âkif Müzesi çağrısı
■Meal Defteri’ni meskeninizde koruma ediyorsunuz. Defterin geleceğine dair bir vasiyetiniz var mı?
Defter düzgün durumda, gözümüz üzere koruma ediyoruz. Hem defter hem diğer şeyler için niyetlerim var. Eşref Edip Bey’in, Ali Ulvi Bey’in mektuplarında anlattığı plaklar, Hafız Kemal’in “Mevlid”inin birinci basımı, benim sınır koleksiyonum ve değerli yazmalar ile Âkif’e dair şeyler var… Bunların hepsinin bir ortada olacağı bir müze olursa çok sevinirim.
73 sayfalık Meal Defteri’nde Âkif’in Fatiha, Bakara ve Âl-i İmrân Suresi’nin başına kadar tercümesi mevcut.
Diğer ciltler nerede?
■Âkif’in gönderdiği öbür tercüme nüshalarının da olması gerekiyor değil mi? Siz yeni metinlerin çıkacağını düşünüyor musunuz?
Evet, o yıllarda Diyanet’e gönderilen metinler var, bu husus gözden kaçıyor. Âkif Bey’in imzaladığı kontratta problem izah ediliyor ve çevirinin bir nüshasının Diyanet’e gönderileceği yazıyor. O vakit şu soru akıllara geliyor: Öteki ciltler nerede? Biz eminiz ki ‘50’li yıllara kadar Diyanet’te o çeviriler vardı. Pekala gerisi nerede? Bu soruyu daha evvelki liderlerden sayın Mehmet Görmez hocaya yönelttim, vazife değişikliği oldu. Artık Ali Erbaş’tan da Diyanet arşivlerindeki belgeleri inceleyerek mevcudu çıkarma konusunda çalışma bekliyorum.